Ruộng thấp đóng một gàu dai, ruộng cao thì phải đóng hai gàu sòng. Câu ca dao ấy tả chân sự nhọc nhằn của người dân quê tôi. Một tay họ cả, từ bát canh nồi cơm cho tới gieo tỉa cấy trồng rồi gặt đập phơi phóng, người đàn bà quê tôi giỏi giang và khéo léo diệu kỳ. Nếu không có họ, thế giới này liệu có được như ngày nay không ?
Mẹ tôi cũng thế, cũng mưa nắng tảo tần, cũng vất vả với công việc nặng nhọc của nhà nông nhưng mẹ còn một tài nhỏ khác là làm bánh mứt các loại khi nhà có giỗ chạp hay lễ tết. Ở đây, tôi muốn nói đến tài làm bánh trung thu của mẹ. Bánh trung thu bây giờ tuy có nhiều mẫu mã đẹp, cách làm có nhiều cải tiến nhưng cũng không khác mấy so với bánh cổ truyền. Nghĩa là cũng có nhân bánh, vỏ bánh, đóng khuôn, tạo màu và nướng. Nhân bánh làm rất công phu và mất nhiều thời gian. Ngon nhất là nhân gồm mỡ muối, hạt điều, hạt dưa, hạt sen, hạt bí, vừng, lạp xưởng, trứng muối, lá chanh, rượu… Mẹ cũng làm bánh bằng nhân đậu xanh, nhân khoai. Khi nhân đã chuẩn bị xong nghĩa là đã chín, mẹ mới làm vỏ bánh. Mẹ bảo nhân để mấy ngày cũng được nếu có tủ lạnh, còn vỏ bánh để quá một giờ thì sẽ bị khô, khó đóng khuôn, khi nướng sẽ bị rạn mặt.
Có hai loại vỏ bánh. Vỏ bánh nướng và vỏ bánh dẻo. Vỏ bánh nướng được làm từ bột mì. Vỏ bánh dẻo được làm từ hỗn hợp nước đường nấu để nguội và bột nếp rang. Hương liệu để làm thơm bánh dẻo là dầu chuối hay bột va ni. Mẹ tôi chọn dầu chuối bởi mùi hương của nó nhẹ nhàng và thân thuộc với gia đình tôi. Khi vỏ bánh đã chuẩn bị xong, mẹ lấy nhân ra vò thành viên sao cho khi bọc vào vỏ bánh, ép vô khuôn mà không thừa chút bột nào là được. Mẹ làm đã quen tay nên viên nhân bánh của mẹ vo thật tròn và đều. Khuôn bánh mẹ mua ở chợ, chúng được làm từ gỗ giá tị rất bền. Rắc một lớp bột mì mỏng vào khuôn trước khi đóng bánh để bánh không dính vào khuôn. Bánh ép vào khuôn phải mạnh tay thì bánh mới sắc cạnh, mới phô diễn hết nét tài hoa của người thợ làm khuôn.
Bánh nướng cũng phải tạo màu cho đẹp. Màu nâu sậm là màu được ưa thích nhất. Hỗn hợp để làm được việc này là lòng đỏ trứng, dầu mè, nước và một chút xíu mật ong. Dùng cọ nhỏ, mịn, phết lên mặt bánh một lớp thật mỏng rồi đem nướng. Khi bánh chín tái thì phết thêm một lần nữa là được.
Nướng bánh cũng là một nghệ thuật. Nhiệt độ lò không đủ thì thành bánh chảy xệ, biến dạng. Cũng có thể do nhân nhão quá. Nhân nhão do chứa nhiều nước thì phải xào lại cho khô.
Ngày trước mẹ nướng bánh bằng than củi cực lắm, nướng trong thùng sắt hai đáy để bánh không bị cháy. Còn bây giờ thì hiện đại lắm rồi, lò nướng bằng điện, bằng gas hầu như nhà nào cũng có. Không có thì mượn dùng cũng rất dễ dàng. Với nhiệt độ ổn định của lò nướng chỉ cần ba mươi phút là ta đã có một mẻ bánh ngon lành. Chúng rất tiện lợi và sạch sẽ, điều mà trước đây có nằm mơ cũng không làm sao thấy được.
Ngày trung thu, chúng tôi quây quần bên mẹ. Xa xôi lắm thì chịu, còn nếu về được thì anh chị em tôi ai cũng có mặt ở nhà mẹ để được mẹ an ủi, vỗ về. Để được mẹ chia cho những phần bánh, phần quà. Để nhớ về cái thuở hàn vi.
Trung thu là tết của trẻ nhỏ nhưng cũng là dịp để người lớn ôn lại thời niên thiếu của mình, nhìn lại mình để sống có ích hơn cho xã hội, cho thế hệ tương lai.
LÝ THỊ MINH CHÂU
