Sherwood Anderson (1876-1941): Tiểu thuyết gia, người viết truyện ngắn người Mỹ, được biết qua các tác phẩm chủ quan và tự phát hiện. Ông bắt đầu sự nghiệp văn chương vào năm 1912. Các tác phẩm chính: Con trai của Windy McPherson (1916), Những người tuần hành (1917), Cộng đồng da trắng nghèo khổ (1920), Những cuộc hôn nhân (1923), Tiếng cười đen tối (1925)(tiểu thuyết); Tuyển tập Winesburg, Ohio (1919), Chiến thắng của con người (1921), Người và Ngựa (1923), Cái chết trong rừng rậm (1933) (truyện ngắn). Giải thưởng Nhà văn Mỹ O. Henry năm 2007 được xét trao cho tuyển tập truyện ngắn Winesburg, Ohio; trong đó có truyện ngắn Nhà hiền triết.
Reefy là một ông lão có bộ râu trắng, cái mũi bự, đôi tay to. Trước đây đã lâu, ông là một thầy thuốc, cưỡi con ngựa xám lừ đừ đi từ nhà này sang nhà khác qua các con phố ở Winesburg, bang Ohio. Sau đó, ông lấy một cô gái giàu có, rời bỏ trang trại màu mỡ, rộng lớn khi ba cô mất. Cô là một cô gái dáng người cao, da ngăm đen, tính tình trầm lặng. Dường như, dưới con mắt mọi người, cô rất đẹp. Thế nên, người ta thắc mắc không hiểu tại sao cô lại lấy người thầy thuốc này, rồi mất đi sau đám cưới một năm.
Khớp đốt ngón tay người thầy thuốc cực kỳ to, khi đôi tay nắm lại chúng trông như các bó cầu gỗ không sơn lớn bằng quả óc chó buộc chặt vào nhau bằng các que thép. Ông hút thuốc bằng cái tẩu tròn và sau khi vợ mất, ông ngồi suốt ngày trong căn phòng làm việc trống không cạnh cái cửa sổ chẳng bao giờ mở, phủ đầy mạng nhện. Một lần vào một ngày nóng tháng tám, ông ta đã cố mở cánh cửa sổ, nhưng cảm thấy nó bị kẹt chặt, rồi sau ông quên đi mọi chuyện về chiếc cửa sổ.
Dân chúng ở Winesburg đã quên chuyện ông lão, nhưng trong tâm trí ông lại có mầm mống điều gì đó. Một mình trong căn phòng làm việc mốc meo ở khối nhà Heffner bên trên cửa hàng công ty thực phẩm khô Paris, ông miệt mài làm việc liên tục, dựng lên cái gì đó rồi tự phá hủy đi. Đó là những cái chóp nhỏ sự thật, sau khi dựng chúng lại đổ xuống, ông lại thêm sự thật để dựng những cái chóp khác.
Người thầy thuốc Reefy là một người đàn ông cao, trong mười năm chỉ mặc duy nhất một bộ quần áo; chúng trông đã sờn tay, có những lỗ thủng nhỏ ở đầu gối và khuỷu tay. Trong căn phòng làm việc, ông cũng mặc chiếc áo che bụi ở bên ngoài bằng vải lanh có những cái túi rộng để có thể tiếp tục nhồi nhét những mảnh giấy vào. Sau vài tuần, những mảnh giấy thành những quả cầu tròn cứng và khi các túi đầy lên, ông lôi chúng ra vứt trên sàn nhà. Trong mười năm, ông chỉ có một người bạn, đó là ông lão John Spaniard, chủ một vườn ươm. Thỉnh thoảng khi vui, người thầy thuốc già Reefy móc trong túi một nắm quả cầu giấy ném vào người chủ vườn ươm, rồi cười ngặt nghẽo, thét lên:
- Việc đó chỉ để làm ông lúng túng, lão già đa cảm già nua hay ba hoa kia ơi!
Câu chuyện người thầy thuốc Reefy và thời gian tìm hiểu cô gái cao, da ngăm đen bỗng trở thành vợ, để lại tiền của cho ông gợi lên tính tò mò cho mọi người. Ngon ngọt như những trái táo bé, xoắn mọc trong những vườn cây ở Winesburg. Vào mỗi thu, chỉ duy nhất một người đi trong những vườn cây, đất ở dưới chân phủ đầy tuyết cứng. Những người hái bỏ táo vào những chiếc thùng tròn, đem tiêu thụ ở các thành phố có những căn hộ chật ních người, chất đầy sách, tạp chí, đồ đạc. Trên cây bây giờ chỉ còn lại một vài trái táo méo mó, biến dạng mà người hái đã loại ra, chúng như những khớp đốt ngón tay của người thầy thuốc Reefy. Ông gặm chúng và cho là ngon, bởi bên trong chỗ tròn nhỏ trái táo tập trung chất ngọt ở đó. Ông chạy từ cây này sang cây khác trên mặt đất phủ băng nhặt những trái táo xoắn, méo mó nhét đầy vào các túi và cho rằng không mấy người biết chất ngọt của những trái táo xoắn này.
Cô gái và người thầy thuốc Reefy bắt đầu thời gian tìm hiểu vào một chiều hè nọ. Khi ấy ông đã bốn mươi lăm, bắt đầu có thói quen nhét đầy vào các túi các mẩu giấy đã thành những quả cầu cứng, rồi bỏ chúng rơi vãi. Thói quen thành nếp khi ông ngồi đằng sau con ngựa xám lừ đừ kéo cỗ xe độc mã chầm chậm đi dọc các con đường quê. Trên các tờ giấy viết lên những tư duy, có khởi đầu và kết thúc.
Tâm trí người thầy thuốc Reefy lần lượt tạo nên những tư duy; trong chúng, ông hình thành một sự thật cực kỳ to lớn. Sự thật che phủ cả thế giới, trở nên khủng khiếp, rồi biến mất dần để những tư duy nhỏ bắt đầu hình thành lại.
Cô gái cao, da ngăm đen đã đến chỗ ông khám bệnh, bởi cô sắp có con và cảm thấy sợ hãi. Cô đang ở vào tình cảnh đó bởi một loạt tình huống và cũng tò mò muốn tìm hiểu.
Cái chết của ba mẹ cô và trang trại màu mỡ kia đã làm cô sa sút, nhưng lại bắt đầu có một loạt người đang theo đuổi cô. Trong hai năm, hầu như mỗi tối cô đều thấy những người theo sau gót chân cô. Chỉ trừ hai người, còn lại tất cả họ đều giống nhau, họ nói với cô về đam mê, có vẻ thiết tha, gượng gạo trong giọng nói và đôi mắt khi nhìn cô. Hai người đó khác với những người kia rất nhiều. Một người là chàng trai mảnh khảnh, đôi tay trắng trẻo, là con trai của lão bán đồ kim hoàn ở Winesburg. Khi bên cô, anh ta liên tục nói về trong trắng và không bao giờ dứt chủ đề này. Còn người kia là chàng trai tóc đen, đôi tai lớn, không hề nói năng lời nào cả, nhưng luôn khiển cô vào chỗ tối để bắt đầu hôn.
Trong một thời gian ngắn, cô gái cao, da ngăm đen nghĩ sẽ lấy chàng trai con lão bán đồ kim hoàn. Trong nhiều giờ, cô ngồi yên lặng lắng nghe anh ta nói và rồi cô bắt đầu cảm thấy sợ hãi điều gì đó. Dưới lời nói về trong trắng, cô bắt đầu nghĩ thú tính của anh ta hiện rõ hơn mọi ham muốn khác. Dường như khi nói, đôi tay anh ta ôm chặt người cô. Cô hình dung đôi bàn tay trắng kia từ từ quay vòng thân thể cô, còn đôi mắt nhìn chằm chằm vào đó. Ban đêm trong giấc mơ, cô thấy anh ta đã ngoạm thân thể cô với đôi hàm đẫm máu. Cô mơ thấy điều đó ba lần, rồi sau cô quay sang anh chàng không nói năng kia và có thai với anh ta. Trong lúc đam mê, anh ta cắn đôi vai cô đến nỗi những vết răng hiện lên da thịt cô trong nhiều ngày.
Sau khi cô gái cao, da ngăm đen đến tìm hiểu người thầy thuốc Reefy, dường như cô không còn muốn rời ông nữa. Cô bước vào phòng làm việc của ông vào buổi sáng mà không hề nói điều gì. Dường như ông đã biết những gì đã xảy ra với cô.
Trong căn phòng làm việc của người thầy thuốc, có một người phụ nữ là vợ của người đàn ông quản lý hiệu sách ở Winesburg. Như tất cả những người đang hành nghề lâu đời ở miền quê, người thầy thuốc Reefy nhổ răng. Người phụ nữ đợi, giữ khư khư chiếc khăn tay trong răng, rồi kêu rên. Chồng bà chạy đến và khi chiếc răng đã nhổ xong, cả hai người cùng thét lên, máu chảy xuống chiếc váy trắng của bà ta. Cô gái cao, da ngăm đen không hề chú ý tới. Khi người phụ nữ và người đàn ông đã đi, người thầy thuốc mỉm cười, nói:
- Tôi sẽ đưa cô về nhà.
Suốt trong vài tuần, cô gái cao, da ngăm đen và người thầy thuốc luôn ở bên nhau hầu như mỗi ngày. Cô đã đến với ông qua căn bệnh, như người đã khám phá chất ngọt của những trái táo xoắn, nhưng không biết bao lần tâm trí cô lại hướng đến loại trái hoàn hảo đã đem đến những căn hộ ở thành phố. Vào mùa thu sau khi bắt đầu quen biết ông, cô lấy ông, và trong mùa xuân sau cô mất. Trong suốt mùa đông, ông đọc cho cô nghe tất cả những tư duy viết vội lên những mẩu giấy. Sau khi đã đọc, ông cười và nhét chúng vào các túi, rồi chúng thành những quả cầu tròn cứng kia.
TRẦN PHI TƠ (dịch)
