Với lòng ngưỡng mộ nhà thơ liệt sĩ Nguyễn Mỹ, trong một chuyến tác nghiệp về sự kiện phát hiện đàn đá Tuy An trên quê hương ông, tôi có dịp ghé thăm ngôi nhà thi sĩ chào đời và lớn lên thời niên thiếu.

Nhà thơ liệt sĩ Nguyễn Mỹ - Ảnh: T.L

Vẫn trên nền cũ, ngôi nhà đã xây dựng lại sau chiến tranh. Cây khế hàng trăm tuổi vẫn đứng đó và cái giếng đá của gia đình ông vẫn lấp lánh dòng nước mát lành như xưa. Bên cạnh di ảnh nhà thơ, người anh rể (chăm lo ngôi nhà tổ phụ của nhà thơ Nguyễn Mỹ và nhạc sĩ Nhật Lai - anh ruột của Nguyễn Mỹ) kể: “Cậu Mỹ hồi nhỏ siêng năng và tài hoa lắm, học hành giỏi giang. Tuy còn nhỏ nhưng săn chim bắt cá, lao động sản xuất nhất làng, vừa học hết cấp 2 thì cậu Mỹ biết làm thơ phú”.

Nguyễn Mỹ cất tiếng chào đời tại làng quê Trung Lương (xã An Nghiệp, huyện Tuy An) vào năm 1935. 16 tuổi, ông tình nguyện gia nhập bộ đội, tham gia kháng chiến chống Pháp. 3 năm sau, ông được lệnh tập kết ra Bắc, đóng quân ở Nghệ An. Từ năm 1957, Nguyễn Mỹ đã có thơ đăng trên tạp chí Văn nghệ Quân đội. Cuối năm 1959, ông theo học lớp Báo chí của Trường Bộ Văn hóa, xong về làm công tác biên tập ở Nhà xuất bản Phổ Thông rồi theo học đại học Văn. Năm 1968, ông xung phong trở về miền Nam chiến đấu chống Mỹ, công tác ở Tiểu ban Tuyên truyền thuộc Ban Tuyên huấn khu V, đồng thời là phóng viên chiến trường báo Cờ Giải Phóng ở khu vực Trung Trung Bộ.

Ông ngã xuống trong một trận càn lớn của địch vào khu sản xuất bên bờ sông ĐắkTa thuộc huyện Trà My (tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng) vào lúc 9 giờ ngày 16/5/1971 ở tuổi 36.

Tác phẩm của ông được xuất bản, gồm: Trận Quán Cau (bút ký, 1954), Sắc cầu vồng (thơ, in chung với nhà thơ Nguyễn Trọng Định, 1980); tập Thơ Nguyễn Mỹ (1993), trong đó bài thơ tạo ấn tượng mạnh mẽ cho cả thế hệ đánh Mỹ là Cuộc chia ly màu đỏ. Bài thơ này lần đầu ra mắt bạn đọc trên tuần báo Văn nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam vào năm 1964 tại miền Bắc, dư luận xôn xao, ngạc nhiên thích thú trước vẻ đẹp mới lạ của áng thơ.

Nhiều người cho rằng Cuộc chia ly màu đỏ được chú ý do tác phẩm ra đời đúng thời điểm. Thời gian này, miền Bắc trở thành hậu phương lớn và đang ra sức chi viện cho miền Nam. Nhiều chàng trai xa người yêu, nhiều người chồng xa vợ con lên đường đi B chiến đấu. Nguyễn Mỹ nắm bắt được không khí của thời cuộc và cho thơ lên tiếng đúng lúc.

Việt Nam từng có những áng văn chương lớn nói về những cuộc chia ly. Giọt nước mắt của chinh phụ như còn đầm đìa trên trang sách Chinh phụ ngâm, những tác giả như Thâm Tâm, Nguyễn Bính, Tố Hữu, Chế Lan Viên… cũng có thơ nói đến chia ly, tiễn biệt. Thế nhưng, cuộc chia ly của Nguyễn Mỹ vẫn là biểu tượng đẹp và khó quên gắn liền với hiện thực thời kỳ chống Mỹ cứu nước. Lại có người cho rằng bài thơ độc đáo là do sắc màu rực rỡ của nó. Nguyễn Mỹ đã chọn màu đỏ tươi, chói sáng thay màu “xanh ngắt” trong Chinh phụ ngâm. Viết về một cuộc chia ly bịn rịn, lưu luyến giữa chồng với vợ mà màu đỏ lại vốn chói chang, khó diễn tả tình cảm nhất! Mới lạ trong thơ Nguyễn Mỹ là ở chỗ đấy. Đi qua cuộc chiến tranh kéo dài với rất nhiều cuộc tiễn đưa và những giọt nước mắt, bài thơ Cuộc chia ly màu đỏ cùng một số bài thơ khác của liệt sĩ Nguyễn Mỹ vẫn còn giữ được sức hút và được đánh giá là những vần thơ hay của thời kỳ kháng chiến. Thi sĩ - chiến sĩ Nguyễn Mỹ xứng đáng được truy tặng giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật cách đây nhiều năm.

Đọc lại thơ Nguyễn Mỹ, nhà thơ - nhà phê bình văn học Vũ Quần Phương nhận xét: Thi sĩ đã lập trình đường bay riêng của thơ mình một cách độc đáo, rất có ý nghĩa đối với sự cách tân cả thi đàn; nhưng viên đạn của quân xâm lược đã làm sã cánh khi thơ Nguyễn Mỹ vừa chạm đường bay.

Bài thơ Cuộc chia ly màu đỏ ra đời đã nửa thế kỷ và hơn 40 năm kể từ ngày nhà thơ Nguyễn Mỹ đi vào cõi vĩnh hằng, bài viết như nén tâm hương bày tỏ lòng ngưỡng mộ đối với thi sĩ - chiến sĩ, kinh qua cuộc chiến tranh khốc liệt dai dẳng mà không hề… chia ly, bởi lý tưởng của người chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam cao đẹp trong nhà thơ ra trận đã tỏa sáng: “Khi Tổ quốc cần, họ biết sống xa nhau”!

NGUYỄN TƯỜNG VĂN