Tôi nhận được tin nhà văn Tô Hoài ra đi về cõi trời xa muộn hơn bạn bè văn chương một chút. Ông ra đi vào một ngày mà thời tiết ở Hà Nội bất ngờ trở nên dịu dàng trong mùa hè.

Tô Hoài là nhà văn mà tôi luôn ngưỡng mộ. Từ thuở thiếu thời, tôi đã được đọc tác phẩm của ông. Trên văn đàn Việt Nam, Tô Hoài trải qua một thế kỷ sống và viết. 95 năm tuổi đời với 160 tác phẩm khai thác nhiều mảng đề tài khác nhau, ở nhiều vùng miền khác nhau (thành thị, nông thôn, miền núi…), ông viết đều đặn và bền bỉ theo năm tháng. Ông sinh ra ở Hà Nội, lớn lên cũng tại vùng đất “địa linh nhân kiệt” này, song nhiều tác phẩm để đời của ông lại viết về nhiều vùng miền khác nhau.

Thuở niên thiếu, tôi say mê đọc Dế mèn phiêu lưu ký. Chú dế mèn đó chính là tuổi thơ của nhiều thế hệ, gần gũi và rất hiện thực song cũng rất bay bổng diệu kỳ. Dế mèn phiêu lưu ký là tác phẩm làm nên một Tô Hoài trong đời sống văn chương nghệ thuật Việt Nam. Trong từng thời kỳ của đất nước, Tô Hoài đều để lại dấu ấn văn chương mà thế hệ sinh sau như tôi được thụ hưởng. Trước kháng chiến chống Pháp, Tô Hoài có các tác phẩm tiêu biểu: Dế mèn phiêu lưu ký, O Chuột, Nhà nghèo, đều được trích đưa vào sách giáo khoa phổ thông. Đến thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Tô Hoài hoạt động trên nhiều lĩnh vực nghệ thuật và đặc biệt ghi dấu ấn trong thời kỳ này là Truyện Tây Bắc. Một chàng trai Hà Nội đi theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, hòa mình vào kháng chiến, vào thực tế đời sống chiến tranh. Tô Hoài đã cho ra đời Truyện Tây Bắc để đời, đi vào sách giáo khoa và là đề thi môn Văn cho nhiều thế hệ học sinh. Chất văn chương nghệ thuật sâu đậm, nhân vật trong tác phẩm ám ảnh người đọc mãi đến tận bây giờ, khi Tô Hoài trở thành người thiên cổ, bạn đọc, học trò ông còn nhớ mãi. Chỉ có những nhà văn thấm sâu tới tận cùng cảm xúc với đất và người Tây Bắc mới có những tác phẩm thấm đẫm chất nhân văn đến như vậy, thấm đẫm tình yêu của ông đối với con người và mảnh đất Tây Bắc như ông từng viết: “Hình ảnh Tây Bắc đau thương và dũng cảm lúc nào cũng thành nét, thành người, thành việc trong tâm trí tôi”. Truyện Tây Bắc khẳng định vị trí to lớn trong sự nghiệp sáng tác văn chương của nhà văn Tô Hoài.

Nhà văn Tô Hoài lúc sinh thời - Nguồn: Internet

Ngoài 80 tuổi, Tô Hoài vẫn viết rất khỏe. Ông từng nhiều năm liền làm Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Hà Nội và có những năm từng là Tổng thư ký Hội Nhà văn Việt Nam (1957-1958). Đến năm 90 tuổi, Tô Hoài còn cho ra đời tác phẩm trên 500 trang, đó là cuốn Hồi ký Tô Hoài. Ông luôn khắt khe với cái nghiệp cầm bút của mình, trau chuốt từng câu chữ, từng mảnh đời, từng số phận nhân vật. Một nhà văn mẫu mực trong nhân cách và trong sáng tạo. Đọc tác phẩm của Tô Hoài, ta hiểu thêm nhiều về người Tràng An xưa và Hà Nội nay. Một sự trùng hợp thật thú vị: Năm 2014 này, cả nước kỷ niệm 60 năm chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954-7/5/2014) thì Truyện Tây Bắc cũng đánh dấu 60 năm xuất bản. Tác phẩm này được trao giải nhất về tiểu thuyết của Hội Văn nghệ Việt Nam năm 1956. Tây Bắc luôn là đề tài khiến nhà văn Tô Hoài say mê và chính Tây Bắc - miền đất huyền thoại - đã góp phần làm nên nhiều tác phẩm để đời của ông sau Truyện Tây Bắc.

Tháng 4/2014, tôi có dịp đến với Tây Bắc trên con đường chập chùng đèo mây. Sương mờ, hòa âm cùng với tiếng vọng ngàn xưa, hình ảnh những cô gái Thái với điệu xòe mê đắm khách phương xa. Hình ảnh cô Mỵ (nhân vật trong Truyện Tây Bắc) như sống dậy trong tôi câu chuyện của hơn 60 năm về trước.

Nhớ Tô Hoài, tôi nhớ Dế mèn phiêu lưu ký, nhớ Truyện Tây Bắc, nhớ tới bao tác phẩm mà ông đã viết trên con đường sáng tạo văn chương gần trọn vẹn một thế kỷ. Ông từng nói: “Đời người là hữu hạn nhưng đời sống các tác phẩm mà nhà văn để lại thì vô hạn”. Tôi tin vào sự vô hạn mà văn chương của ông để lại cho đời. 

HỮU BÌNH