Hoạt động xét xử công khai hay lưu động là chức năng, nhiệm vụ của ngành Tòa án. Đây cũng chính là một kênh tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật sinh động, thiết thực nhất, trừ một số trường hợp do pháp luật quy định phải xử kín. Ở mỗi phiên tòa, ngoài hội đồng xét xử còn có đông đảo nhân dân theo dõi. Vì vậy, nhất cử nhất động của thẩm phán, chủ tọa phiên tòa nói riêng, hội đồng xét xử nói chung đều được những người tham gia tố tụng, đương sự của vụ án và những người tham dự phiên tòa quan sát và đánh giá. Do đó, việc tăng cường đưa một số vụ án điểm xét xử lưu động tại địa bàn nơi xảy ra tội phạm hoặc nơi xảy ra tranh chấp vừa mang tính tuyên truyền, giáo dục pháp luật thông qua việc xét xử, vừa có tác dụng đấu tranh chống các luận điệu tuyên truyền, xuyên tạc chính sách đại đoàn kết các dân tộc của Đảng, nâng cao tinh thần cảnh giác trong nhân dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số.
Tuy nhiên, trong thực tế hiện nay, do nhiều nguyên nhân, việc tổ chức xét xử lưu động chưa nhiều. Theo thống kê của TAND tỉnh, từ đầu năm đến nay, TAND hai cấp chỉ mới đưa ra xét xử 44 phiên tòa lưu động, đạt 56,8% chỉ tiêu giao.
Xét xử lưu động là hình thức giáo dục pháp luật đặc thù và quan trọng của tòa án; qua đó, mọi người thấy rằng bất cứ sự việc vi phạm pháp luật nào cũng bị xử lý theo pháp luật. Thái độ khách quan, nghiêm túc của thẩm phán trong quá trình xét hỏi hay trong việc đảm bảo quyền bình đẳng của các bên trong tranh luận để tìm ra sự thật của vụ án cũng như đảm bảo đầy đủ, đúng yêu cầu các nguyên tắc của quá trình xét xử, làm cho những người tham gia tố tụng và đông đảo quần chúng tham dự phiên tòa có thái độ đúng đắn với những hành vi vi phạm pháp luật, giáo dục họ ý thức tuân thủ các quy phạm pháp luật mà Nhà nước đã đề ra và “mọi hành vi vi phạm pháp luật đều bị xử lý theo từng trường hợp cụ thể mà phiên tòa là một minh chứng cho sự nghiêm minh của pháp luật đó”...
Có thể khẳng định rằng, giáo dục pháp luật qua hoạt động xét xử là nhiệm vụ chủ yếu của tòa án nói chung và thẩm phán nói riêng. Vấn đề này được ghi nhận trong Luật Tổ chức TAND các thời kỳ và hơn ai hết lãnh đạo tòa án các cấp và thẩm phán luôn là người ý thức được tầm quan trọng của vấn đề này. Đồng thời, họ cũng là người chịu trách nhiệm chính trong hoạt động xét xử của tòa án. Giáo dục, tuyên truyền và phổ biến pháp luật qua hoạt động xét xử là giáo dục đặc biệt. Thông qua hoạt động này, các chủ thể giáo dục cung cấp tri thức pháp luật, bồi dưỡng tình cảm, thái độ đúng đắn đối với pháp luật một cách có mục đích, có chủ định, có tổ chức đến đối tượng giáo dục nhằm hình thành ở họ các tri thức pháp luật và lòng tin vào pháp luật. Đây cũng là cơ sở, tiền đề quan trọng để mọi công dân sống, làm việc theo Hiến pháp và pháp luật.
VĂN TÀI
